ISO 14001 ÇYS Çevre Yönetim Sistemi

ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi (ÇYS)- Environmental Management Systems Nedir? 

Bir kuruluşun faaliyetlerini içinde yürüttüğü; hava, su, toprak, doğal kaynaklar, bitki topluluğu (flora), hayvan topluluğu (fauna) ile insanları da ihtiva eden ortam ve bunun arasındaki ilişkiye "çevre" denilmektedir.


İnsanın içinde bulunduğu ve birlikte yaşadığı bu çevrenin, gelişen teknoloji ve sanayi sonucunda giderek yok olduğu göz ardı edilemez bir gerçektir. Artan dünya nüfusu, teknolojinin baş döndürücü gelişim ve ilerleme hızı, yaşam alanlarındaki daralma, doğal çevrenin tahribatı, gürültü, hatalı uygulamalar, bilgi eksikliği ve eklenebilecek birçok nedenle çevre kirliliği, son yıllarda insan yaşamını ve yaşam kalitesini tehdit eden en önemli sorunlardan birisidir.


20 inci yüzyılın ikinci yarısından itibaren insanlığı tehdit eden problemlerden birisi haline gelen çevre sorunları ve kirliliği, sanayileşmenin sonucunda iyice hissedilir hale gelmiştir. Önceleri sadece kirlenme olarak algılanan ve uluslararası boyut kazanmadan yerel özellik taşıyan çevre sorunları, gün geçtikçe hızla çoğalmış, yerellikten kurtulup tüm dünyanın sorunu olmuştur. İşte bu noktada insanlığın çevreye verdiği zararı azaltmak için çevre standartları, çevreye yönelik ulusal ve uluslararası yasal mevzuatlar uygulamaya alınmıştır. Bu kapsamda çevrenin korunmasına yönelik olarak Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) tarafından yayımlanan standart serisine ISO 14000 serisi denilmektedir.

ISO 14000 serisi standartları, özünde, doğal kaynak kullanımının azaltılması, toprağa, suya, havaya verilen zararların minimum düzeye indirilmesini amaçlayan standartlar bütünüdür. Bunu da çevre performansının izlenmesi ve sürekli iyileştirilmesi temeline dayandırmakta ve çevre faktörlerine ilişkin olarak ilgili mevzuat ve kanunlar tarafından tanımlanmış koşullara uymayı şart koşmaktadır.

ISO 14000 serisi içinde belgelendirilmesi yapılan standart ISO 14001 Standardı'dır ve yürürlükte olan standardın tam adı ISO 14001:2004 Çevre Yönetim Sistemleri-Şartlar ve Kullanım Kılavuzu'dur. ISO 14001 ürünün hammaddeden başlayarak müşteriye sunulmasına kadar olan süreçte çevresel faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin gerekli önlemler ile kontrol altına alınarak çevreye verilen zararın en aza indirilmesi için kılavuzluk yapan bir standarttır. ISO 14001, işletmelerin çevreye verdikleri veya verebilecekleri zararların sistematik bir şekilde azaltılması, mümkün olduğu durumlarda ortadan kaldırılması için geliştirilen bir yönetim sistemidir.

ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Standardı ve ilgili standartlar serisi, hazırlanışı itibarı ile tüm ülkelerde yürürlükte olan çevre yasaları ve uygulamaya yönelik yönetmelikler ile uyumlu bir yapıda olduğundan, uygulamalar genel olarak mevzuat şartlarının getirdiği yükümlülüklerin karşılanması ile paralellik gösterir ve uygulamaların bir sistem dahilinde gerçekleştirilmesi için zemin oluşturur.

ISO 14000 standart serisi, birçok standart içermektedir. Bu standartlar içerisinde en önemlileri ve bilinenleri:

  • ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemleri-Şartlar ve Kullanım Kılavuzu
  • ISO 14004 Çevre Yönetim Sistemleri-Prensipler, Sistemler ve Destekleyici Tekniklere Dair Genel Kılavuz
  • ISO 14020 Çevre Etiketleri ve Beyanları-Genel Prensipler
  • ISO 14031 Çevre Yönetimi-Çevre Performans Değerlendirilmesi-Kılavuz
  • ISO 14040 Çevre Yönetimi-Hayat Boyu Değerlendirme-İlkeler ve Çerçeve
  • ISO 19011 Kalite ve Çevre Yönetim Sistemleri Tetkik Kılavuzu

ISO 14001'in Faydaları

 

ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi, bir işletmenin faaliyetleri dolayısıyla çevreye verdiği zararın ve doğal kaynak tüketiminin en aza indirilmesini sağlar. Son yıllarda tüm dünyada çevreye verilen önem doğrultusunda, çevreye duyarlı olan kuruluşların; toplum, müşteri ve yatırımcılar üzerinde itibarlarını arttırdıkları görülmüştür. ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi'nin uygulanması ile çevreye ve sürdürülebilir kalkınmaya verilen önem gösterilmekte ve böylece işletmeler, müşterileri için tercih sebebi olmaktadır. Bunun yanında, Çevre Yönetim Sistemi'ni etkin bir şekilde uygulayan işletmelerde doğal kaynak tüketiminin azaltılması yoluyla maliyetlerinde azalma olduğu görülmüştür. Ayrıca mesuliyetle sonuçlanan olayların azalmasıyla birlikte sigorta maliyetlerinin de azaldığı gözlemlenmektedir.

Çevre, Avrupa Birliği entegrasyonunda da önemli konulardan birisidir. Bununla birlikte, Çevre ve Orman Bakanlığı'nın yaptığı denetimler de ISO 14001 Standardı'nın isteklerine paralellik göstermekte, ISO 14001 Standardı'nın uygulanmasıyla mevzuat şartlarına uyum artmaktadır.

Özetlemek gerekirse, ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi'nin faydalarını aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür:

  • Ulusal ve uluslararası yasal mevzuatlara uyum sağlanır.
  • İzin ve yetki belgelerinin alınmasını kolaylaştırır.
  • Ulusal ve uluslararası alanda itibar kazandırır.
  • Çevre etkilerinden kaynaklanan maliyetler düşer.
  • Doğal kaynakların etkin kullanımı sonucunda masraflar azalır verimlilik artar.
  • Müşteriye, çevre yönetimi için bir yükümlülük altına girildiği güvencesinin verilmesiyle, müşteri güveni artar.
  • Mesuliyetle sonuçlanan olayları azaltır dolayısıyla mali sorumluluk sigortası maliyetlerini düşürme potansiyeli sağlar.
  • Şirket faaliyetlerinden kaynaklanan kirlilik, kaynaktan başlayarak kontrol altına alınır ve kirlenme azaltılır.
  • Potansiyel tehlike durumlarının belirlenmesi sayesinde acil durum ve kazalara karşı hazırlıklı olunduğundan kayıpla sonuçlanan olaylarda azalma görülür.
  • İşyeri kalitesinin dolayısıyla işçi moralinin yükselmesi sağlanır ve işletmeye bağlılık artar.
  • Personele verilen eğitimler sayesinde çalışanlarda çevre bilincinin artması sağlanır.
  • Yeşil üretim süreçlerinin önemli olduğu pazarlara girmeyi kolaylaştırır.

ISO 14001 Standardı'nın Yapısı


ISO 14001 Standardı, temel olarak 4 ana maddeden oluşmaktadır. Çevre Yönetim Sistemi'ne ilişkin şartlar standardın 4. maddesinde verilmekte olup, ilk üç madde standarda ilişkin genel açıklamaları içermektedir ve uygulama maddeleri değildir. Standardın 4.1 maddesi Çevre Yönetim Sistemi'ne ilişkin genel şartları, 4.2 maddesi çevre politikası ile ilgili şartları, 4.3 maddesi Çevre Yönetim Sistemi'nin planlanmasına ilişkin şartları, 4.4 maddesi Çevre Yönetim Sistemi'nin uygulanması, dokümantasyonu ve ayrıca kaynakların yönetimi ile ilgili şartları, 4.5 maddesi tüm bu yapılanların ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili şartları ve 4.6 maddesi ise yönetimin gözden geçirmesi ile ilgili şartları tanımlar. ISO 14001 Standardı'nın maddelerini görmek için tıklayınız.

Yukarıda standart maddelerinin genel yapısına ilişkin verilmiş bilgilerden çıkarılacağı gibi, ISO 14001, esas olarak 5 temel prensip üzerine inşa edilmiş bir standarttır. Bu prensipler; çevre politikası, planlama, uygulama ve faaliyetler, kontrol etme ve yönetimin gözden geçirmesidir. ISO 14001'in prensipleri hakkında daha fazla bilgi almak için tıklayınız.

ISO 14001 Standardı, "Planla-Uygula-Kontrol et-Önlem al"olarak bilinen PUKÖ metodolojisine dayanır. PUKÖ kısaca şöyle açıklanabilir;

Planla: Kuruluşun çevre politikasına uygun olarak, sonuçların duyurulması için gerekli amaçların ve süreçlerin oluşturulması.
Uygula: Süreçlerin uygulanması.
Kontrol et: Çevresel politika, amaçlar, hedefler, yasal ve diğer şartlara göre süreçlerin izlenmesi ve ölçülmesi ile sonuçların rapor edilmesi.
Önlem al: Çevre yönetim sisteminin performansının sürekli iyileştirilmesi için önlem alınması.

ISO 14001 Standardı, kirliliğin önlenmesine ve sürekli iyileştirmeye yönelik olarak yürürlükteki yasal şartlara ve kuruluşun uymayı kabul ettiği diğer şartlara uymak için, çevre politikasında taahhütlerin ötesinde çevre performansı için mutlak şartlar ortaya koymaz. Böylece, benzer faaliyetlerde bulunan fakat değişik çevre performansına sahip olan iki ayrı kuruluşun bu standardın şartlarını karşılaması mümkün olabilmektedir.

Her ne kadar ISO 14001 Standardı'nın unsurları, kalite, iş sağlığı ve güvenliği, mali ve risk yönetimi gibi diğer yönetim sistemlerinde yer alanlarla uyumluluk ve bütünlük arz etse de, standart, bu tür yönetim sistemlerine ait özel şartları ihtiva etmez. Bir kuruluşun, ISO 14001 Standardı'nın şartlarını karşılayan bir Çevre Yönetim Sistemi kurması için, sahip olduğu yönetim sistemini veya sistemlerini uyarlaması da mümkündür.


ISO 14001 Standart Maddeleri

 

1.KAPSAM 
2.ATIF YAPILAN STANDART VE/VEYA DOKÜMANLAR 
3.TERİMLER VE TARİFLER 
4.ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNİN ŞARTLARI 
4.1 GENEL ŞARTLAR 
4.2 ÇEVRE POLİTİKASI 
4.3 PLANLAMA 
4.3.1 Çevre Boyutları
4.3.2 Yasal Ve Diğer Şartlar
4.3.3 Amaçlar, Hedefler Ve Program/Programlar
4.4 UYGULAMA VE FAALİYETLER 
4.4.1 Kaynaklar, Görevler, Sorumluk Ve Yetki
4.4.2 Uzmanlık, Eğitim Ve Farkında Olma
4.4.3 İletişim
4.4.4 Dokümantasyon
4.4.5 Dokümanların Kontrolü
4.4.6 Faaliyetlerin Kontrolü
4.4.7 Acil Duruma Hazır Olma Ve Müdahale
4.5 KONTROL ETME 
4.5.1 İzleme Ve Ölçme
4.5.2 Uygunluğun Değerlendirilmesi
4.5.3 Uygunsuzluk, Düzeltici Faaliyet Ve Önleyici Faaliyet
4.5.4 Kayıtların Kontrolü
4.5.5 İç Tetkik
4.6 YÖNETİMİN GÖZDEN GEÇİRMESİ


ISO 14001 Standardı'nın Prensipleri


ISO 14001, 5 temel prensip üzerine inşa edilmiş bir standarttır. Bunlar:

1) Çevre politikası: Kuruluşlar öncelikle çevre politikasını oluşturmalıdırlar. Çevre politikası oluşturulurken, (a) politikanın faaliyet, ürün ve hizmetlere uygunluğunu, (b) sürekli gelişmeyi ve kirlenmenin önlenmesi hakkında taahhütleri, (c) çevre mevzuat ve yasal düzenlemelere uyulacağını, (d) çevre amaç ve hedeflerinin belirlenip, gözden geçirilmesindeki sorumlulukları, (e) çalışanların katılımının sağlanmasını ve (f) istenildiğinde gösterilmek üzere kamuoyuna açık tutulduğunu, içerdiğine dikkat edilmelidir.

2) Planlama: Kuruluşlar çevreye verdikleri tüm etkileri belirlemeli ve bunlar içinden çevreye etkisi önemli olanları tespit ederek kontrol altında tutma ve sürekli iyileştirme çalışmaları yapmalıdırlar. Çevresel etkiler öncelikle çevre mevzuat ve yasal düzenlemeler ile karşılaştırılmalı ve uyumları sağlanmalıdır. Çevresel etkiler aşağıdaki başlıklarda toplanabilir:


  • Havaya emisyonlar,
  • Suya deşarjlar,
  • Toprağa atıklar (katı ve tehlikeli atık),
  • Kaynak tüketimleri (su, elektrik, fueloil, motorin, hammadde vb.).

Kuruluş sürekli gelişmeyi sağlamak için Çevre Amaç ve Hedefleri oluşturmalı, bu amaç ve hedeflere erişmek için ise projeler belirlemelidir. Projeler, Çevre Yönetim Programı çerçevesinde tanımlanmalı, proje mevcut durumu ve hedefleri, sorumlu kişileri, gerekli kaynaklar ve bitiş tarihi belli olmalı ve takip edilmelidir.

3) Uygulama ve faaliyetler: Çevre yönetiminin etkinliğini sağlamak amacıyla, yetki ve sorumluluklar tanımlanmalı, ÇYS'nin yönetim temsilcisi belli olmalıdır. Kuruluş çalışanlarına gerekli eğitimleri vermeli, iç ve dış iletişimin sağlanması için yazılı bir sistem oluşturulmalıdır. ÇYS'nin El Kitabı, Prosedürler ve Talimatlardan (operasyonel, acil durum, kontrol vb.) oluşan dokümantasyonu hazırlanmalı, uygulanması sağlanmalıdır. Çevre açısından önemli etkilere sahip birimler belirlenmeli, buradaki çevresel etkileri ortaya çıkarabilecek parametreleri kontrol altına almak için talimatlar oluşturulmalıdır. Kuruluş potansiyel acil durum ve kazaları belirlemeli, bunlara karşı yapılacak faaliyetler için hazırlıklı olmalıdır.

4) Kontrol etme: Kuruluş önemli çevresel etkileri olabilecek işlem ve faaliyetleri izlemek ve ölçmek için yazılı bir metot belirlemeli ve devamını sağlamalıdır. Ölçme aletlerinin kalibrasyonları takip edilmeli, kayıtları tutulmalıdır. Herhangi bir uygunsuzluk durumunda düzeltici ve önleyici faaliyetlerin yapılması ve takibi için bir sistematik oluşturmalıdır. Çevre ile ilgili kayıtlar saklanmalıdır. ÇYS'nin ISO 14001'in şartlarına uyup uymadığı ve uygun bir şekilde devamının sağlanıp sağlanmadığı denetimler ile ortaya konmalı ve üst yönetime denetim sonuçları bildirilmelidir.

5) Yönetimin gözden geçirmesi: Kuruluşun üst yönetimi ÇYS'nin uygunluğunu, yeterliliğini ve etkinliğini belli periyotlarda tanımlanmış kriterleri dikkate alarak gözden geçirmeli ve bu gözden geçirmenin kayıtları tutulmalıdır. Belirlenen uygunsuzluk, eksiklik veya geliştirme için faaliyetler planlanmalı ve takip edilmelidir.